Cách tạo từ trong tiếng Việt

Biến đổi thanh điệu

Biến đổi thanh điệu là một hiện tượng rất phổ biến trong tiếng Việt, trong đó các từ mượn tiếng nước ngoài có sự thay đổi về thanh điệu so với phiên âm gốc để phù hợp hơn với quy luật phát âm. Ví dụ:

• thống kế → thống kê
• để kháng → đề kháng
• chúng cư → chung cư

Từ ghép đẳng lập đồng nguyên

Từ ghép đẳng lập đồng nguyên là dạng từ ghép của hai từ tiếng Việt vốn dĩ là cách phát âm khác nhau của cùng một từ. Ví dụ:

• la đà là hai cách phát âm khác nhau của (Hán) 拖(đà)
• gốc gác là hai cách phát âm khác nhau của (Proto-Vietic) /*t-koːk/
• mùi vị là hai cách phát âm khác nhau của (Hán) 味(vị)
• mũ mão là hai cách phát âm khác nhau của (Hán) 帽(mạo)
• giá cả là hai cách phát âm khác nhau của (Hán) 價(giá)

Những từ ghép này có cùng một gốc từ, nhưng do được mượn vào tiếng Việt từ nhiều con đường khác nhau, dẫn tới việc phát âm của từ gốc đã thay đổi. Ví dụ từ gốc gác, từ nguyên là 腳 (cước) nghĩa là "chân", được mượn vào tiếng Việt thông qua người Mân với hai cách phát âm khác nhau là /giók/ (Mân Đông) và /gag⁴/ (Mân Nam), sau đó được ghép lại thành một từ.

Dịch sao phỏng

Dịch sao phỏng (thuật ngữ tiếng Anh: calque) là hình thức dịch các từ mượn tiếng nước ngoài bằng cách tách các thành phần của từ và câu để dịch thành các từ tương đương trong tiếng Việt. Ví dụ:

• heavy industry → công nghiệp nặng
• horsepower → mã lực

Hiện tượng sao phỏng còn dẫn tới việc thay đổi về nghĩa của từ, trong đó những từ có sẵn trong tiếng Việt mang thêm các nét nghĩa khác do có sự tương đồng với các từ trong tiếng nước ngoài. Ví dụ:

• khiêm tốn vốn chỉ mang nghĩa là "nhún nhường, không tỏ ra kiêu căng", nhưng đã mang thêm nghĩa "ít, nhỏ, bé" do sao phỏng nét nghĩa này của từ modest trong tiếng Anh.