Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Bầu”

← Sửa đổi trước

Bản mới nhất lúc 08:01, ngày 11 tháng 10 năm 2024

(Proto-Vietic) /*buː^[1]/^[cg1] các loài ong thuộc chi Xylocopa, thường có mình to, màu đen, không có mật, làm tổ trong thân cây gỗ hoặc tre
mặt rỗ như tổ ong bầu

Rúc rích thây cha con chuột nhắt

Vo ve mặc mẹ cái ong bầu
(Proto-Mon-Khmer) /b[oo]ʔ^[2]/^[cg2] hoặc (Proto-Mon-Khmer) /*ɓ[aw]ʔ^[2]/^[cg3] (cũ) bạn
bầu bạn
(Hán trung cổ) 匏(bào) /bˠau/ ↔ (Proto-Mon-Khmer) /*[r]baw^[2]/^[cg4] → (Proto-Vietic) /*buː^[1]/^[cg5] loài cây thân leo, lá to hình tim, hoa trắng, quả xanh nhạt, có thể ăn hoặc để khô làm bình chứa nước; (nghĩa chuyển) tình trạng phụ nữ khi mang thai bụng to ra giống quả bầu
Bầu ơi thương lấy bí cùng

Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn

mang bầu

có bầu
(Hán trung cổ) 保(bảo) /pɑu^X/ ("nhận lấy trách nhiệm") chọn bằng lấy ý kiến số đông để quyết định việc giao một vị trí hoặc quyền lợi nào đó cho ai^[a]
bầu chọn

dân bầu

bầu cử quốc hội
(Hán trung cổ) 保(bảo) /pɑu^X/ ("bảo lãnh, bảo đảm") người đứng ra chi tiền cho việc tổ chức sự kiện hoặc để đầu tư cho nghệ sĩ, nhóm nhạc, đoàn hát,…^[b]
bầu sô

ông bầu

Ong bầu Xylocopa violacea
Quả bầu nậm
Hòm phiếu bầu đại biểu quốc hội huyện Ninh Giang, Hải Dương

Chú thích

^ Từ bầu là rút gọn của bầu cử, có gốc tiếng Hán 保(bảo)舉(cử), một cách tuyển chọn quan lại thời phong kiến. Bảo cử là khi một người đang làm quan được người khác đề xuất nắm giữ một chức vụ nào đó. Cả người bảo cử lẫn người được bảo cử sẽ phải chịu trách nhiệm khi người được bảo cử thực hiện không tốt chức trách của mình. Phương pháp bảo cử được hoàn thiện và trở nên phổ biến nhất vào thời Nguyễn. Từ 保 có cách đọc khác là bầu, đồng âm với từ 裒 mang nghĩa là "tụ tập lại", do đó khi nói về cách lựa chọn dựa trên ý kiến số đông người ta gọi thành bầu cử.
^ Từ bầu là rút gọn của bầu chủ, có gốc tiếng Hán 保(bảo)主(chủ), tức người đứng ra dùng danh nghĩa hoặc tài sản để đảm bảo cho người khác.

Từ cùng gốc

^
1. - (Bắc Trung Bộ) bù
  - (Mường) bù
  - (Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)
^
1. - (Ba Na) pô̆
  - (Xơ Đăng) /pṵ/
  - (Lawa) /puʔ/
  - (Palaung) /bu/
  - (Riang) /ˉboʔ/
  - (Wa) /paw/ (Praok)
^
1. - (Ba Na) bôl
  - (Danaw) /bo¹ˈ³/
  - (Riang) /ˉboʔ/
  - (Wa) /paw/ (Praok)
  - (Chơ Ro) /voː/ ("kết đôi")
  - (Cơ Ho Sre) bao ("bạn đời")
^
1. - (Khmer) ល្ពៅ(/l̥bau/)
  - (Stiêng) /rəbɔːu, krəbɔːu/
  - (Xơ Đăng) /po̰w/
  - (Xơ Đăng) /po̰w/
^
1. - (Mường) pù, bù, bàu
  - (Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

Nguồn tham khảo

^ ^a ^b Ferlus, M. (2007). Lexique de racines Proto Viet-Muong (Proto Vietic Lexicon) [Bản thảo không được công bố]. Mon-Khmer Etymological Database.
^ ^a ^b ^c Shorto, H. L. (2006). A Mon-Khmer comparative dictionary (P. Sidwell, Ed.). Pacific Linguistics. Australia. PDF

[a-8] Từ bầu là rút gọn của bầu cử, có gốc tiếng Hán 保(bảo)舉(cử), một cách tuyển chọn quan lại thời phong kiến. Bảo cử là khi một người đang làm quan được người khác đề xuất nắm giữ một chức vụ nào đó. Cả người bảo cử lẫn người được bảo cử sẽ phải chịu trách nhiệm khi người được bảo cử thực hiện không tốt chức trách của mình. Phương pháp bảo cử được hoàn thiện và trở nên phổ biến nhất vào thời Nguyễn. Từ 保 có cách đọc khác là bầu, đồng âm với từ 裒 mang nghĩa là "tụ tập lại", do đó khi nói về cách lựa chọn dựa trên ý kiến số đông người ta gọi thành bầu cử.

[b-9] Từ bầu là rút gọn của bầu chủ, có gốc tiếng Hán 保(bảo)主(chủ), tức người đứng ra dùng danh nghĩa hoặc tài sản để đảm bảo cho người khác.

[2] 
(Bắc Trung Bộ) bù

(Mường) bù

(Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[4] (Bắc Trung Bộ) bù

(Mường) bù

(Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[5] (Bắc Trung Bộ) bù

[6] (Mường) bù

[7] (Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[4] 
(Ba Na) pô̆

(Xơ Đăng) /pṵ/

(Lawa) /puʔ/

(Palaung) /bu/

(Riang) /ˉboʔ/

(Wa) /paw/ (Praok)

[9] (Ba Na) pô̆

(Xơ Đăng) /pṵ/

(Lawa) /puʔ/

(Palaung) /bu/

(Riang) /ˉboʔ/

(Wa) /paw/ (Praok)

[10] (Ba Na) pô̆

[11] (Xơ Đăng) /pṵ/

[12] (Lawa) /puʔ/

[13] (Palaung) /bu/

[14] (Riang) /ˉboʔ/

[15] (Wa) /paw/ (Praok)

[5] 
(Ba Na) bôl

(Danaw) /bo¹ˈ³/

(Riang) /ˉboʔ/

(Wa) /paw/ (Praok)

(Chơ Ro) /voː/ ("kết đôi")

(Cơ Ho Sre) bao ("bạn đời")

[17] (Ba Na) bôl

(Danaw) /bo¹ˈ³/

(Riang) /ˉboʔ/

(Wa) /paw/ (Praok)

(Chơ Ro) /voː/ ("kết đôi")

(Cơ Ho Sre) bao ("bạn đời")

[18] (Ba Na) bôl

[19] (Danaw) /bo¹ˈ³/

[20] (Riang) /ˉboʔ/

[21] (Wa) /paw/ (Praok)

[22] (Chơ Ro) /voː/ ("kết đôi")

[23] (Cơ Ho Sre) bao ("bạn đời")

[6] 
(Khmer) ល្ពៅ(/l̥bau/)

(Stiêng) /rəbɔːu, krəbɔːu/

(Xơ Đăng) /po̰w/

(Xơ Đăng) /po̰w/

[25] (Khmer) ល្ពៅ(/l̥bau/)

(Stiêng) /rəbɔːu, krəbɔːu/

(Xơ Đăng) /po̰w/

(Xơ Đăng) /po̰w/

[26] (Khmer) ល្ពៅ(/l̥bau/)

[27] (Stiêng) /rəbɔːu, krəbɔːu/

[28] (Xơ Đăng) /po̰w/

[29] (Xơ Đăng) /po̰w/

[7] 
(Mường) pù, bù, bàu

(Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[31] (Mường) pù, bù, bàu

(Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[32] (Mường) pù, bù, bàu

[33] (Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[34] (Bắc Trung Bộ) bù

(Mường) bù

(Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[35] (Bắc Trung Bộ) bù

[36] (Mường) bù

[37] (Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[38] (Ba Na) pô̆

(Xơ Đăng) /pṵ/

(Lawa) /puʔ/

(Palaung) /bu/

(Riang) /ˉboʔ/

(Wa) /paw/ (Praok)

[39] (Ba Na) pô̆

[40] (Xơ Đăng) /pṵ/

[41] (Lawa) /puʔ/

[42] (Palaung) /bu/

[43] (Riang) /ˉboʔ/

[44] (Wa) /paw/ (Praok)

[45] (Ba Na) bôl

(Danaw) /bo¹ˈ³/

(Riang) /ˉboʔ/

(Wa) /paw/ (Praok)

(Chơ Ro) /voː/ ("kết đôi")

(Cơ Ho Sre) bao ("bạn đời")

[46] (Ba Na) bôl

[47] (Danaw) /bo¹ˈ³/

[48] (Riang) /ˉboʔ/

[49] (Wa) /paw/ (Praok)

[50] (Chơ Ro) /voː/ ("kết đôi")

[51] (Cơ Ho Sre) bao ("bạn đời")

[52] (Khmer) ល្ពៅ(/l̥bau/)

(Stiêng) /rəbɔːu, krəbɔːu/

(Xơ Đăng) /po̰w/

(Xơ Đăng) /po̰w/

[53] (Khmer) ល្ពៅ(/l̥bau/)

[54] (Stiêng) /rəbɔːu, krəbɔːu/

[55] (Xơ Đăng) /po̰w/

[56] (Xơ Đăng) /po̰w/

[57] (Mường) pù, bù, bàu

(Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[58] (Mường) pù, bù, bàu

[59] (Thổ) /puː²/ (Cuối Chăm)

[ref-fer2007-1] Ferlus, M. (2007). Lexique de racines Proto Viet-Muong (Proto Vietic Lexicon) [Bản thảo không được công bố]. Mon-Khmer Etymological Database.

[ref-sho2006-3] Shorto, H. L. (2006). A Mon-Khmer comparative dictionary (P. Sidwell, Ed.). Pacific Linguistics. Australia. PDF

[1]

[cg1]

[2]

[cg2]

[cg3]

[cg4]

[cg5]

[a]

[b]

@@ Dòng 1: / Dòng 1: @@
-# {{w|proto-Vietic|/*buː/}}{{cog|{{list|{{w|btb|bù}}|{{w|muong|bù}}|{{w|Tho|/puː²/}} (Cuối Chăm)}}}} các loài ong thuộc chi ''Xylocopa'', thường có mình to, màu đen, không có mật, làm tổ trong thân cây gỗ hoặc tre
+# {{w|proto-Vietic|/*buː{{ref|fer2007}}/|}}{{cog|{{list|{{w|btb|bù}}|{{w|muong|bù}}|{{w|Tho|/puː²/}} (Cuối Chăm)}}}} các loài ong thuộc chi ''Xylocopa'', thường có mình to, màu đen, không có mật, làm tổ trong thân cây gỗ hoặc tre
 #: [[mặt]] rỗ như tổ [[ong]] '''bầu'''
 #: {{br}}
 #: Rúc rích thây cha [[con]] [[chuột]] nhắt
 #: Vo [[ve]] [[mặc]] [[mẹ]] [[cái]] [[ong]] '''bầu'''
-# {{w|proto-mon-khmer|/b[oo]ʔ/|}}{{cog|{{list|{{w|Bahnar|pô̆}}|{{w|Sedang|/pṵ/}}|{{w|Lawa|/puʔ/}}|{{w|Palaung|/bu/}}|{{w|Riang|/ˉboʔ/}}|{{w|Wa|/paw/}} (Praok)}}}} hoặc {{w|proto-mon-khmer|/*ɓ[aw]ʔ/|}}{{cog|{{list|{{w|Bahnar|bôl}}|{{w|Danaw|/bo¹ˈ³/}}|{{w|Riang|/ˉboʔ/}}|{{w|Wa|/paw/}} (Praok)|{{w|Chrau|/voː/|kết đôi}}|{{w|Sre|bao|bạn đời}}}}}} {{cũ}} bạn
+# {{w|proto-mon-khmer|/b[oo]ʔ{{ref|sho2006}}/|}}{{cog|{{list|{{w|Bahnar|pô̆}}|{{w|Sedang|/pṵ/}}|{{w|Lawa|/puʔ/}}|{{w|Palaung|/bu/}}|{{w|Riang|/ˉboʔ/}}|{{w|Wa|/paw/}} (Praok)}}}} hoặc {{w|proto-mon-khmer|/*ɓ[aw]ʔ{{ref|sho2006}}/|}}{{cog|{{list|{{w|Bahnar|bôl}}|{{w|Danaw|/bo¹ˈ³/}}|{{w|Riang|/ˉboʔ/}}|{{w|Wa|/paw/}} (Praok)|{{w|Chrau|/voː/|kết đôi}}|{{w|Sre|bao|bạn đời}}}}}} {{cũ}} bạn
 #: '''bầu''' bạn
-# {{w|hán trung|{{ruby|匏|bào}} {{nb|/bˠau/}}|}} ↔ {{w|proto-mon-khmer|/*[r]baw/|}}{{cog|{{list|{{w|Khmer|{{rubyM|ល្ពៅ|/l̥bau/}}}}|{{w|Stieng|/rəbɔːu, krəbɔːu/}}|{{w|Sedang|/po̰w/}}|{{w|Sedang|/po̰w/}}}}}} → {{w|proto-Vietic|/*buː/|}}{{cog|{{list|{{w|muong|pù, bù, bàu}}|{{w|Tho|/puː²/}} (Cuối Chăm)}}}} loài cây thân leo, lá to hình tim, hoa trắng, quả xanh nhạt, có thể ăn hoặc để khô làm bình chứa nước; {{chuyển}} tình trạng phụ nữ khi mang thai bụng to ra giống quả bầu
+# {{w|hán trung|{{ruby|匏|bào}} {{nb|/bˠau/}}|}} ↔ {{w|proto-mon-khmer|/*[r]baw{{ref|sho2006}}/|}}{{cog|{{list|{{w|Khmer|{{rubyM|ល្ពៅ|/l̥bau/}}}}|{{w|Stieng|/rəbɔːu, krəbɔːu/}}|{{w|Sedang|/po̰w/}}|{{w|Sedang|/po̰w/}}}}}} → {{w|proto-Vietic|/*buː{{ref|fer2007}}/|}}{{cog|{{list|{{w|muong|pù, bù, bàu}}|{{w|Tho|/puː²/}} (Cuối Chăm)}}}} loài cây thân leo, lá to hình tim, hoa trắng, quả xanh nhạt, có thể ăn hoặc để khô làm bình chứa nước; {{chuyển}} tình trạng phụ nữ khi mang thai bụng to ra giống quả bầu
 #: '''Bầu''' ơi thương lấy bí [[cùng]]
 #: Tuy rằng khác [[giống]] nhưng [[chung]] [[một]] giàn
@@ Dòng 12: / Dòng 12: @@
 #: mang '''bầu'''
 #: [[có]] '''bầu'''
-# {{w|hán trung|{{ruby|保|bảo}} {{nobr|/pɑu{{s|X}}/}}|nhận lấy trách nhiệm}} chọn bằng lấy ý kiến số đông để quyết định việc giao một vị trí hoặc quyền lợi nào đó cho ai{{note|name=a|Từ '''bầu''' là rút gọn của '''bầu cử''', có gốc tiếng Hán '''{{ruby|保舉|bảo cử}}''', một cách tuyển chọn quan lại thời phong kiến. Bảo cử là khi một người đang làm quan được người khác đề xuất nắm giữ một chức vụ nào đó. Cả người bảo cử lẫn người được bảo cử sẽ phải chịu trách nhiệm khi người được bảo cử thực hiện không tốt chức trách của mình. Phương pháp bảo cử được hoàn thiện và trở nên phổ biến nhất vào thời Nguyễn. Từ 保 có cách đọc khác là '''bầu''', đồng âm với từ 裒 mang nghĩa là "tụ tập lại", do đó khi nói về cách lựa chọn dựa trên ý kiến số đông người ta gọi thành '''bầu cử'''.}}
+# {{w|hán trung|{{ruby|保|bảo}} {{nb|/pɑu{{s|X}}/}}|nhận lấy trách nhiệm}} chọn bằng lấy ý kiến số đông để quyết định việc giao một vị trí hoặc quyền lợi nào đó cho ai{{note|name=a|Từ '''bầu''' là rút gọn của '''bầu cử''', có gốc tiếng Hán '''{{ruby|保舉|bảo cử}}''', một cách tuyển chọn quan lại thời phong kiến. Bảo cử là khi một người đang làm quan được người khác đề xuất nắm giữ một chức vụ nào đó. Cả người bảo cử lẫn người được bảo cử sẽ phải chịu trách nhiệm khi người được bảo cử thực hiện không tốt chức trách của mình. Phương pháp bảo cử được hoàn thiện và trở nên phổ biến nhất vào thời Nguyễn. Từ 保 có cách đọc khác là '''bầu''', đồng âm với từ 裒 mang nghĩa là &quot;tụ tập lại&quot;, do đó khi nói về cách lựa chọn dựa trên ý kiến số đông người ta gọi thành '''bầu cử'''.}}
 #: '''bầu''' [[chọn]]
 #: dân '''bầu'''
 #: '''bầu''' cử quốc hội
-# {{w|hán trung|{{ruby|保|bảo}} {{nobr|/pɑu{{s|X}}/}}|bảo lãnh, bảo đảm}} người đứng ra chi tiền cho việc tổ chức sự kiện hoặc để đầu tư cho nghệ sĩ, nhóm nhạc, đoàn hát,…{{note|name=b|Từ '''bầu''' là rút gọn của '''bầu chủ''', có gốc tiếng Hán '''{{ruby|保主|bảo chủ}}''', tức người đứng ra dùng danh nghĩa hoặc tài sản để đảm bảo cho người khác.}}
+# {{w|hán trung|{{ruby|保|bảo}} {{nb|/pɑu{{s|X}}/}}|bảo lãnh, bảo đảm}} người đứng ra chi tiền cho việc tổ chức sự kiện hoặc để đầu tư cho nghệ sĩ, nhóm nhạc, đoàn hát,…{{note|name=b|Từ '''bầu''' là rút gọn của '''bầu chủ''', có gốc tiếng Hán '''{{ruby|保主|bảo chủ}}''', tức người đứng ra dùng danh nghĩa hoặc tài sản để đảm bảo cho người khác.}}
 #: '''bầu''' [[sô]]
 #: ông '''bầu'''
-{{gal|3|Bee September 2007-15.jpg|Ong bầu ''Xylocopa violacea''|Bầu nậm.jpg|Quả bầu nậm|Bau cu dai bieu quoc hoi va dai bieu hdnd cac cap nguyen manh hien ninh giang 1.jpg|Hòm phiếu bầu đại biểu quốc hội huyện Ninh Giang, Hải Dương|}}
+{{gal|3|Bee September 2007-15.jpg|Ong bầu ''Xylocopa violacea''|Bầu nậm.jpg|Quả bầu nậm|Bau cu dai bieu quoc hoi va dai bieu hdnd cac cap nguyen manh hien ninh giang 1.jpg|Hòm phiếu bầu đại biểu quốc hội huyện Ninh Giang, Hải Dương}}
 {{notes}}
 {{cogs}}
+{{refs}}